18 Mart 2025 Salı

6. Hafta (18 Mart 2025): Kapitalizmin Kurumsal Temelleri

Kapitalizm yalnızca serbest piyasa, girişimcilik ya da özel mülkiyet gibi unsurlardan ibaret değildir. Onun sürekliliğini sağlayan ve işleyişini mümkün kılan derin yapılar vardır: Devletler, hukuk sistemleri, şirket biçimleri, finansal kurumlar, kültürel normlar ve hatta ahlaki değerler. Bu ders, ekonomik sistemin yalnızca görünen yüzüne değil, onun kurucu zeminine odaklanır. Bu ders kapsamında, kapitalizmin tarihsel olarak nasıl inşa edildiği, hangi kurumsal düzenlemelere yaslandığı ve nasıl yeniden üretildiği tartışılır. Max Weber’in bürokrasi ve rasyonelleşme kavramlarından başlayarak, Douglass North’un kurumsal iktisat yaklaşımı, Michel Aglietta ve Boyer’in düzenleme kuramları ile Pierre Bourdieu’nun alan ve sermaye analizleri gibi çerçeveler ele alınır. Devletin piyasaları nasıl şekillendirdiği, şirketin bir toplumsal organizasyon olarak nasıl kurumsallaştığı, para ve finansal sistemin kültürel temelleri ve emeğin toplumsal konumu gibi meseleler üzerinden kapitalizmin çok katmanlı yapısı çözümlenir. Ayrıca refah devleti, neoliberalizm ve küresel finansallaşma gibi dönüşümler de kurumsal yapılar açısından değerlendirilir. “Kapitalizmin Kurumsal Temelleri”, ekonomik sistemi yalnızca işleyen bir makine olarak değil, tarihsel, kültürel ve politik ilişkiler ağı içinde biçimlenmiş bir toplumsal yapı olarak kavramak isteyenler için güçlü bir teorik ve analitik çerçeve sunar.

6. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

Sunar, L. (2012). Weber'in İktisat Sosyolojisi: Uygarlığı Anlamanın Anahtarı Olarak İktisadi Zihniyet. Istanbul Journal of Sociological Studies, 0 (45), 19-42. 

Ek Okuma Önerisi: 

“Max Weber’in İktisat Sosyolojisindeki Temel Metni”, Yaz. Richard Swedberg, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 149-168, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Gülün Adı, Yön. Jean-Jacques Annaud, 1986. 


11 Mart 2025 Salı

5. Hafta: (11 Mart 2025): Yeni İktisat Sosyolojisi ve Gömülülük Kavramı

İktisadi kararlar gerçekten “rasyonel birey”in tercihlerine mi dayanır? Yoksa ekonomik davranışlar, insanların içinde yaşadığı sosyal ilişkiler ağında mı biçimlenir? Bu ders, tam da bu sorudan yola çıkarak, ekonomiyle toplum arasındaki yapısal bağları görünür kılmayı amaçlıyor. Dersin merkezinde, Mark Granovetter’in geliştirdiği gömülülük (embeddedness) kavramı yer alıyor. Granovetter’e göre ekonomik eylem, toplumsal ilişkilerden ayrı, soyut bir alanda gerçekleşmez. Aksine, piyasa aktörlerinin kararları; güven, normlar, ağ yapıları ve sosyal sermaye gibi unsurlar tarafından şekillendirilir. Bu yaklaşım, bireysel fayda maksimizasyonunu merkeze alan neo-klasik iktisat anlayışına önemli bir eleştiridir. Ders kapsamında, gömülülük kuramının klasik kökenleri (Polanyi, Weber), güncel uygulamaları (ağ analizleri, kurumlar sosyolojisi) ve eleştirileri tartışılmaktadır. İş dünyasından tüketim davranışlarına, girişimcilikten informal ekonomiye kadar uzanan örnekler üzerinden iktisadi eylemin sosyal bağlamı analiz edilir. Bu ders, ekonomi ile toplum arasında kurulan yapay sınırları sorgulamak, iktisadi eylemi sosyal gerçekliğin içinden kavramak isteyenler için güçlü bir teorik ve analitik çerçeve sunar.

5. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

“İktisadi Eylem ve Sosyal Yapı: Gömülülük”, Yaz. Mark Granovetter, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 81-114, İstanbul: Alfa Yayınları.

Ek Okuma Önerisi:

“Sosyal Yapının İktisadi Sonuçlar Üzerindeki Etkisi”, Yaz. Mark Granovetter, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 118-137, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Samsara, Ron Fricke, 2011.

4 Mart 2025 Salı

4. Hafta: (4 Mart 2025): Toplumlar ve İktisadi İlişkilerin Gelişimi

Ekonomik ilişkiler sadece üretim, tüketim ve değişim süreçlerinden ibaret değildir; aynı zamanda toplumların değerleri, kurumları, kültürel kodları ve tarihsel deneyimleriyle şekillenen derin bir toplumsal yapının parçasıdır. Bu ders, bu derinliği kavrayarak ekonomik sistemlerin tarihsel süreçte nasıl biçimlendiğini anlamaya yönelik disiplinlerarası bir bakış açısı sunar. Bu derste tarih öncesi topluluklardan başlayarak feodalizm, merkantilizm, kapitalizm ve sanayi toplumuna kadar uzanan geniş bir tarihsel bağlam içinde, iktisadi ilişkilerin toplumsal yapılarla nasıl etkileşim içinde geliştiği incelenir. Piyasa ekonomisinin “doğal” bir form değil, tarihsel olarak inşa edilmiş bir kurum olduğu anlayışı merkezde yer alır. Öğrenciler; işbölümü, mübadele, emek, özel mülkiyet, devlet, toplumsal sınıflar, iktidar ve dayanışma gibi temel kavramlar eşliğinde iktisadi örgütlenmenin farklı biçimlerini karşılaştırmalı biçimde analiz etme fırsatı bulur. Karl Polanyi’nin "büyük dönüşüm" kavramı, Max Weber’in "rasyonelleşme" yaklaşımı, Fernand Braudel’in tarihsel ekonomi anlatısı ve Immanuel Wallerstein’ın dünya sistemi kuramı gibi yaklaşımlar, dersin kuramsal omurgasını oluşturur. Bu ders, toplumsal dönüşümlerle iktisadi yapıların nasıl iç içe geçtiğini anlamak isteyen herkes için güçlü bir arka plan sunar. Geçmişin izinde bugünü düşünmek, geleceği daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir.

4. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

“İktisat Sosyolojisinin Temelleri”, Yaz. Karl Polanyi, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 53-80, İstanbul: Alfa Yayınları.

Ek Okuma Önerisi: 

Kitapcı, İ. (2019). Piyasaları Olan Toplumdan Piyasa Toplumuna: Karl Polanyi’nin Perspektifinden İktisat Sosyolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(4), 1089-1109.

Film/Belgesel Önerisi: Tokyo Hikayesi, Yön. Yasujirô Ozu, 1953.