10. Hafta (29 Nisan 2025): Enformel Ekonomi ve İktisat Sosyolojisi

Kayıtdışı istihdam, sokak satıcıları, apartman atölyeleri, geçici işler ve gündelik emek… Tüm bu pratikler, çoğu zaman formel ekonominin dışında ve görünmez kabul edilse de milyonlarca insanın yaşamını sürdürme biçimidir. “Enformel Ekonomi ve İktisat Sosyolojisi” başlıklı bu ders, ekonomik yaşamın bu "görünmeyen" yönünü sosyolojik bir bakışla incelemeyi amaçlıyor. Ders kapsamında, enformel ekonominin yalnızca yasal denetim dışılık değil, aynı zamanda toplumsal ağlar, normlar, güven ilişkileri ve kültürel pratikler yoluyla şekillendiği tartışılacaktır. İktisat sosyolojisi çerçevesinde, Karl Polanyi’nin "gömülülük" kavramı, Mark Granovetter’in sosyal ağ analizleri, Saskia Sassen, Keith Hart ve Asef Bayat gibi isimlerin katkılarıyla, enformel alanın yalnızca eksiklik değil aynı zamanda alternatif bir örgütlenme biçimi olduğu vurgulanır. Kadın emeği, göçmen işçiler, sokak ekonomileri, dayanışma ağları, küçük esnaf ve dijital platformlar gibi farklı enformel ekonomi örnekleri ele alınırken; devlet, yasa ve piyasa üçgenindeki gerilimler de analiz edilir. “Enformel Ekonomi ve İktisat Sosyolojisi”, görünmeyeni görünür kılmak, iktisadi yaşamın sadece resmi yapıların değil, toplumsal ilişkilerin ürünü olduğunu kavramak isteyenler için derinlikli ve eleştirel bir düşünme alanı sunar.

10. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

Akyurt, M. A. (2020). Sosyo-Ekonomik Değişmeyle Başa Çıkmak: Küçük Esnafın Taktikleri. Journal of Economy Culture and Society, Özel Sayı, 291-314. 

Ek Okuma Önerisi: 

“İş Dünyasında Sözleşme Dışı İlişkiler: Bir Ön Çalışma”, Yaz. Stewart Macaulay, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 347-367, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Bal Ülkesi (Honeyland), Yön. Tamara Kotevska, Ljubomir Stefanov, 2020.

Dersimizde Dilara Acar "Sosyo-Ekonomik Değişmeyle Başa Çıkmak: Küçük Esnafın Taktikleri" başlıklı makaleyi; Alara Nur Sözer "İş Dünyasında Sözleşme Dışı İlişkiler: Bir Ön Çalışma" başlıklı kitap bölümünü sunmuştur. Ayrıca her ikisi birlikte "Bal Ülkesi" filmini anlatmışlardır. 

9. Hafta (22 Nisan 2025): Tüketim Toplumu ve İktisat Sosyolojisi

Günümüz dünyasında insanlar ne tükettiğiyle değil, nasıl ve neden tükettiğiyle tanımlanıyor. Tüketim, yalnızca ekonomik bir faaliyet değil; aynı zamanda kimliklerin kurulduğu, toplumsal ayrımların üretildiği ve anlam dünyalarının inşa edildiği bir sosyal alandır. “Tüketim Toplumu ve İktisat Sosyolojisi” başlıklı bu ders, tüketimi iktisadi davranışın merkezine yerleştiren eleştirel bir bakış açısı sunar. Bu derste; Thorstein Veblen’in gösterişçi tüketiminden, Pierre Bourdieu’nun sınıfsal beğeni yapısına, Zygmunt Bauman’ın akışkan modernitesinden Jean Baudrillard’ın simülasyon kuramına uzanan teorik bir tartışma yürütülür. Öğrenciler, tüketimin yalnızca ihtiyaçların karşılanması değil; aynı zamanda sembollerin, arzuların ve statü göstergelerinin dolaşıma girdiği bir sosyal alan olduğunu kavrar. Ders, reklam, moda, marka, kredi kartı, alışveriş merkezi, sosyal medya ve dijital platformlar gibi modern tüketim araçlarının arkasında yatan sosyolojik dinamikleri çözümler. Ayrıca tüketimin çevresel, etik ve sınıfsal boyutları da tartışılır. “Tüketim Toplumu ve İktisat Sosyolojisi”, çağdaş kapitalizmi anlamak, bireyin ve toplumun nasıl dönüştüğünü görmek ve eleştirel bir bilinç geliştirmek isteyen herkes için düşündürücü ve dönüştürücü bir ders niteliğindedir.

9. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

“Heveslerin ve Modaların İşlenmesi: Kültür Endüstrisi Sistemleri Üzerine Bir Organizasyon Seti Analizi”, Yaz. Paul M. Hirsch, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 560-580, İstanbul: Alfa Yayınları.

Ek Okuma Önerisi: 

Akarçay, E., & Suğur, N. (2015). Dışarıda Yemek: Eskişehir’de Yeni Orta Sınıfın Fast-Food Yeme-İçme Örüntüleri. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1), 1-29. 

Film/Belgesel Önerisi: Wall-E, Andrew Stanton, 2008.  

Dersimizde Kübra Dağdelen ve Kübra Elif Erdem "Heveslerin ve Modaların İşlenmesi: Kültür Endüstrisi Sistemleri Üzerine Bir Organizasyon Seti Analizi" başlıklı makaleyi sunmuşlardır. Ayrıca Wall-E isimli filmi de anlatmışlardır. 

8. Hafta (15 Nisan 2025): Dünden Bugüne Türkiye’de İktisat Sosyolojisi

İktisat sosyolojisi, Batı'da doğmuş olsa da her coğrafyada farklı şekillerde gelişir, farklı meselelerle karşı karşıya gelir. “Dünden Bugüne Türkiye’de İktisat Sosyolojisi” başlıklı bu ders, Türkiye’de ekonomik yaşamı sosyolojik bir gözle anlamlandırmaya çalışan entelektüel geleneklerin tarihsel izini sürmeyi amaçlıyor. Bu derste, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde ortaya çıkan iktisadi düşünce formlarından başlayarak, Türkiye’de sanayileşme, devletçilik, kalkınma modelleri, neoliberal dönüşümler ve günümüz ekonomik krizlerinin toplumsal boyutları tartışılıyor. Aynı zamanda Türkiye’de iktisat sosyolojisi alanında öne çıkan düşünürler, metinler ve kurumlar inceleniyor. Sabri Ülgener, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Behice Boran, Orhan Türkdoğan, Çağlar Keyder, Ayşe Buğra gibi isimler üzerinden Türkiye’nin kendine özgü iktisadi zihniyeti, ahlakı ve kültürel kodları masaya yatırılıyor. Ders kapsamında, toplumsal yapılarla iktisadi ilişkiler arasındaki gömülülük, dayanışma biçimleri, sınıf dinamikleri ve bölgesel farklılıklar gibi kavramlar da irdeleniyor. Bu ders, yalnızca Türkiye'deki ekonomik süreçleri an
lamak için değil, aynı zamanda yerli bir iktisat sosyolojisi inşa etmenin imkânlarını tartışmak için de bir çağrıdır.

8. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

Özatalay, C. (2014). Türkiye’de Ekonomi Sosyolojisi: Bilanço ve Perspektifler, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 29. Sayı, 2014/2, s.29-72

Ek Okuma Önerisi: 

Baloglu, Filiz (2003): Economic sociology in Turkey: A historic overview, Economic Sociology: European Electronic Newsletter, ISSN 1871-3351, Max Planck Institute for the Study of Societies (MPIfG), Cologne, Vol. 5, Iss. 1, pp. 17-27

Film/Belgesel Önerisi: Semih Kaplanoğlu, Bal-Süt-Yumurta, 2010-2008-2007.  

Dersimizde Deniz Ali Sarıbaş "Türkiye’de Ekonomi Sosyolojisi: Bilanço ve Perspektifler" başlıklı makalede yer alan "Ekonomiye Tahakküm İlişkileri ve Sınıf Mücadeleleri Perspektifinden Bakmak: Sermaye-MErkezli Yaklaşım" isimli bölümü sunmuştur. 

7. Hafta (8 Nisan 2025): Sermaye Biçimleri

Toplum yalnızca maddi kaynaklarla değil; bilgi, kültür, ilişkiler ve sembollerle de inşa edilir. Pierre Bourdieu’nün toplumsal teoriye kazandırdığı en çarpıcı katkılardan biri, “sermaye” kavramını ekonomik alanın dışına taşıyarak sosyal ve kültürel yapıları analiz etmede güçlü bir kuramsal araç haline getirmesidir. “Sermaye Biçimleri” başlıklı bu ders, Bourdieu’nün geliştirdiği özgün çerçeveye odaklanarak, toplumsal eşitsizliklerin yeniden üretim biçimlerini anlamayı amaçlıyor. Dersin merkezinde yer alan ekonomik, kültürel, sosyal ve sembolik sermaye kavramları; bireylerin toplumsal alanlarda nasıl konumlandığını, hangi kaynaklara erişimle avantaj ya da dezavantaj elde ettiğini ve nasıl prestij sağladığını çözümlemek için kullanılıyor. Bourdieu’nün “alan” ve “habitus” kavramlarıyla birlikte ele alınan bu sermaye türleri, öğrencilerin toplumun farklı kesimlerinde işleyen görünmez mekanizmaları görmesini sağlıyor. Ders boyunca eğitimden sanata, siyasetten tüketim kalıplarına, akademiden gündelik yaşama kadar uzanan çeşitli alanlarda sermaye biçimlerinin nasıl dolaştığı, biriktiği ve dönüştüğü tartışılacak. Ayrıca sermaye dönüşüm süreçleri ve toplumsal hareketlilikle ilişkisi de ele alınacak. “Sermaye Biçimleri”, öğrencileri yalnızca Bourdieu kuramıyla tanıştırmakla kalmaz; aynı zamanda toplumsal eşitsizlikleri anlamak, sorgulamak ve dönüştürmeye dair eleştirel bir bilinç kazandırır.

7. Hafta Ders Programı ve kaynaklar şu şekildedir:

“Sermaye Biçimleri”, Yaz. Pierre Bourdieu, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 165-185, İstanbul: Alfa Yayınları.

Ek Okuma Önerisi: 

Özatalay, C. (2012). Ekonomi Teorisi ile İlişkisi İçinde Bourdieu: Bir Komprador mu, Bir Eleştirmen mi?, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 25. Sayı, 2012/2, 57-83

Film/Belgesel Önerisi: Sosyoloji Bir Dövüş Sanatıdır, Pierre Carles, 2001.