04. Hafta: İktisat Sosyolojisi ve Neo-Klasik İktisat

İktisat sosyolojisi, neo-klasik iktisadın bireyleri yalnızca rasyonel, kendi çıkarını maksimize etmeye çalışan aktörler olarak gören yaklaşımını eleştirir. Neo-klasik iktisat, bireylerin tercihlerini piyasa güçleri ve fiyat mekanizmaları üzerinden analiz ederken, toplumsal bağlamın etkilerini çoğunlukla göz ardı eder. İktisat sosyolojisi ise, iktisadi davranışların toplumsal ilişkiler, normlar ve kurumlar çerçevesinde şekillendiğini savunur. Bu perspektif, bireylerin yalnızca piyasa mantığı ile değil, aynı zamanda toplumsal etkileşimlerle de hareket ettiğini vurgular.

Mark Granovetter’in “gömülülük” kavramı, iktisadi ilişkilerin toplumsal ağlar içine yerleştiğini ve bu ağların bireylerin iktisadi kararlarını etkilediğini ifade eder. Bu bakış açısıyla iktisat sosyolojisi, bireylerin yalnızca piyasa şartlarına değil, aynı zamanda sosyal ilişkilere göre de hareket ettiklerini ortaya koyar. Ayrıca, iktisat sosyolojisi toplumsal yapıların, kültürel değerlerin ve tarihsel süreçlerin iktisadi sistemlerin işleyişi üzerindeki etkisini inceler.

Sonuç olarak, iktisat sosyolojisi, neo-klasik iktisadın birey odaklı analizini toplumsal bir perspektifle genişleterek, iktisadi faaliyetlerin yalnızca bireysel tercihler değil, toplumsal bağlamdan bağımsız düşünülemeyeceğini savunur. Bu yaklaşım, iktisadi davranışların daha bütüncül bir şekilde anlaşılmasını sağlar.

4. Hafta Ders Programı ve kaynakları şu şekildedir:

Yılmaz, F. (2012). İktisat, Kurumsal İktisat ve İktisat Sosyolojisi. Istanbul Journal of Sociological Studies , 0 (45) , 1-17 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9549/119267

İleri Okuma Önerisi:

“Sosyal Yapının İktisadi Sonuçlar Üzerindeki Etkisi”, Yaz. Mark Granovetter, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 125-143, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Bal Ülkesi (Honeyland), Yön. Tamara Kotevska, Ljubomir Stefanov, 2020.

03. Hafta: Toplumlar ve İktisadi İlişkilerin Gelişimi

İktisat sosyolojisi, toplumların tarihsel gelişiminde iktisadi ilişkilerin belirleyici rolünü ve bu ilişkilerin toplumsal yapılarla olan karşılıklı etkileşimini inceler. Karl Polanyi’nin "Büyük Dönüşüm" adlı çalışmasında belirttiği gibi, geleneksel toplumlarda iktisadi ilişkiler gömülü bir biçimde, toplumsal ilişkilerle iç içedir. Piyasa ekonomisinin yükselişiyle birlikte iktisadi faaliyetlerin toplumdan özerkleşmesi, bu ilişkilerin dönüşümünde önemli bir dönüm noktasıdır.

Max Weber ise, kapitalist ekonomilerin gelişiminde bürokrasi, rasyonel hukuk ve bireysel girişimciliğin önemine dikkat çekmiştir. Ona göre, Batı toplumlarındaki iktisadi ilişkilerin gelişimi, rasyonel bir zihniyetin yaygınlaşması ve iş hayatında hesaplanabilirliğin artmasıyla hız kazanmıştır. Bu dönüşüm, yalnızca ekonomik yapıları değil, aynı zamanda kültürel değerleri ve sosyal normları da derinden etkilemiştir.

İktisat sosyolojisi perspektifinden, toplumların iktisadi ilişkilerle şekillendiğini ve bu ilişkilerin toplumsal normlarla sürekli bir etkileşim içinde olduğunu görebiliriz. Dolayısıyla, modern toplumlarda iktisadi ilişkiler, yalnızca piyasa dinamikleri üzerinden değil; aynı zamanda, bu ilişkilerin toplumsal bağlamı ve kurumsal yapıları üzerinden de analiz edilmelidir. Bu yaklaşım, iktisadi gelişim süreçlerinin toplum üzerindeki karmaşık etkilerini anlamamıza katkı sağlar.

3. Hafta Ders Programı ve kaynakları şu şekildedir:

Baş Dinar, G. (2015). İktisadi Sosyolojiden Yeni İktisat Sosyolojisine: İktisat ve Sosyoloji İlişkisinin Değişen Yüzü. Sosyoekonomi, 23 (26), 25-44. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosyoekonomi/issue/21086/227042

K. Cem Özatalay, Türkiye Kapitalizminin Farklı "Ruhlar"ı, VII. Sosyoloji Kongresi. file:///C:/Users/garan/Downloads/O%CC%88zatalay_TurkiyeKapitalizmininFarkliRuhlar%C4%B1.pdf

İleri Okuma Önerisi:

“İktisat Sosyolosinin Temelleri”, Yaz. Karl Polanyi, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 59-86, İstanbul: Alfa Yayınları.

“İktisadi Eylem ve Sosyal Yapı”, Yaz. Mark Granovetter, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 87-120, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Tokyo Hikayesi, Yön. Yasujirô Ozu, 1953.

02. Hafta: Kapitalizmin Kurumsal Temelleri

Kapitalizmin kurumsal temelleri, iktisat sosyolojisi perspektifinden incelendiğinde, ekonomik faaliyetlerin yalnızca piyasa ilişkileri ve bireysel çıkarlar ile sınırlı olmadığını; aksine, bu faaliyetlerin toplumsal kurumlar, değerler ve normlar tarafından şekillendiğini ortaya koyar. Max Weber, kapitalizmin rasyonel bir hukuk sistemine, bürokratik yapıların gelişimine ve hesaplanabilirliğe dayandığını öne sürerek, modern kapitalist ekonominin toplumsal temellerini vurgulamıştır. Kapitalist üretim biçimi, yalnızca ekonomik kurumlarla değil, aynı zamanda devletin, hukukun ve kültürel değerlerin birbiriyle uyum içinde olduğu bir toplumsal yapı gerektirir.

İktisat sosyolojisi, piyasa mekanizmalarının yalnızca bireysel aktörlerin kararlarına değil, aynı zamanda bu kararların gerçekleştiği toplumsal bağlama da bağımlı olduğunu savunur. Mark Granovetter'in "gömülüllük" kavramı, ekonomik ilişkilerin toplumsal ağlar ve ilişkiler içine yerleştiğini öne sürer; bu da kapitalizmin işleyişini belirleyen toplumsal yapının önemini gözler önüne serer. Kapitalizmin işleyişinde aile, eğitim sistemi, devlet ve hukukun rolü, bireylerin iktisadi eylemlerini yönlendiren temel kurumsal yapı taşlarını oluşturur.

Sonuç olarak, kapitalizmi sosyolojik bir perspektifle analiz etmek, onun toplumsal kurumlarla olan karmaşık ilişkilerini anlamamızı sağlar ve bu sistemin sürdürülebilirliğini sağlamak adına bütüncül politikalar geliştirmeye olanak tanır.

2. Hafta Ders Programı ve kaynakları şu şekildedir: 

Sunar, L. (2012). Weber'in İktisat Sosyolojisi: Uygarlığı Anlamanın Anahtarı Olarak İktisadi Zihniyet. Istanbul Journal of Sociological Studies, 0 (45), 19-42. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9549/119268

İleri Okuma Önerisi:

“Max Weber’in İktisat Sosyolojisindeki Temel Metni”, Yaz. Richard Swedberg, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 149-168, İstanbul: Alfa Yayınları.

“Weber’in Son Kapitalizm Teorisi: Bir Sistematikleştirme Rasyonelleştı̇rı̇lmı̇ş Kapı̇talı̇zmı̇n Bı̇leşenlerı̇”, Yaz. Randall Collins, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 614-640, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Modern Zamanlar, Yön. Charlie Chaplin, 1936.

01. Hafta: İktisadi Olayları Sosyolojik Düşünmek

İktisadi olayları yalnızca arz-talep dengesi veya fiyat değişimleri üzerinden anlamlandırmak, olayların derin toplumsal kökenlerini göz ardı etmek anlamına gelebilir. Sosyolojik bir perspektifle iktisadi olaylara bakmak, bireylerin ve grupların iktisadi kararlarını etkileyen sosyal ağları, kültürel değerleri ve toplumsal normları göz önünde bulundurmayı gerektirir. Bu bakış açısı, iktisadi kararların sadece bireysel tercihlerden değil, aynı zamanda sosyal yapı ve kültürel dinamikler ile şekillendiğini ortaya koyar.

C. Wright Mills’in “sosyolojik hayalgücü” kavramı, iktisadi olayları sosyolojik düşünmenin en temel araçlarından biridir. Sosyolojik hayalgücü, bireysel deneyimlerin ardındaki toplumsal güçleri fark edebilme becerisidir. Örneğin, işsizlik olgusunu ele aldığımızda, bu durumu yalnızca bireysel yetenek eksikliği veya piyasa koşulları ile açıklamak yerine, eğitim sisteminden işgücü piyasasına kadar birçok toplumsal faktörü analiz etmemiz gerekir.

Sosyolojik düşünme biçimi, iktisadi olayların toplumsal boyutunu anlamlandırarak daha bütünsel bir analiz yapmamıza olanak tanır. Bu sayede, bireylerin ve toplumların iktisadi sistemler içindeki konumlarını daha derinlemesine kavrayabilir, toplumsal refahı artıracak çözümler geliştirebiliriz.

1. Hafta Ders Programı ve kaynakları şu şekildedir: 

Kitapcı, İ. (2018). İktisat Sosyolojisi: İktisadi Davranışlara Sosyolojik Bir Bakış. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4 (3), 23-41. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ead/issue/48248/610776

İleri Okuma Önerisi:

“İktisat Sosyolojisinin Kısa Tarihi” ve “İktisat Sosyolojisinin Temel İlkeleri”, Yaz. Richard Swedberg ve Mark Granovetter, İktisadi Hayatın Sosyolojisi, Ed. Mark Granovetter ve Richard Swedberg, s. 17-40, İstanbul: Alfa Yayınları.

Film/Belgesel Önerisi: Samsara, Ron Fricke, 2011.

1. Hafta (Ders Tanıtımı)

İktisat Sosyolojisi dersi, iktisadi olguları toplumsal yapı ve kültürel bağlam içerisinde analiz eden bir disiplindir. Bu dersin temel dayanağı, iktisadi faaliyetlerin yalnızca sayılar ve istatistiklerden ibaret olmadığı; bireylerin, kurumların ve sosyal ağların bu faaliyetler üzerindeki etkisinin büyük önem taşıdığıdır. Bu çerçevede, derste C. Wright Mills’in “sosyolojik hayalgücü” kavramı üzerinden öğrencilerimizin bireysel deneyimlerin ardındaki toplumsal bağlantıları ve yapısal etkenleri görme yetisini geliştirmeyi amaçlıyoruz. Bu bakış açısıyla öğrenciler, bireysel kararların toplumsal normlar, güç ilişkileri ve sosyal çevre ile nasıl şekillendiğini daha derinlemesine kavrayabilir hale gelmesini umut ediyoruz. 

Dersin teorik çerçevesinde, özellikle 1980'lerle birlikte gelişen ve Mark Granovetter’in öncülüğünü yaptığı Yeni İktisat Sosyolojisi perspektifine odaklanıyoruz. Granovetter, iktisadi ilişkilerin toplumsal bağlamdan bağımsız olmadığını vurgulayarak, iktisadi faaliyetlerin sosyal ağlar ve ilişkilerle iç içe geçtiğini ifade eder. Bu bağlamda, bireylerin iktisadi davranışlarını sosyal ağların etkisiyle analiz ederek, iktisat sosyolojisinin modern dünyadaki önemini ortaya koymaya çalışıyoruz.

Dersimizde yalnızca çağdaş perspektiflere değil, aynı zamanda Emile Durkheim, Karl Marx, Max Weber ve Karl Polanyi gibi klasik düşünürlerin iktisat sosyolojisine katkılarına da yer veriyoruz. Durkheim’ın toplumsal dayanışma, Marx'ın yabancılaşma, Weber’in rasyonelleşme teorisi ve Polanyi’nin piyasa toplumuna eleştirisi üzerine çalışmaları, öğrencilerimizin iktisadi olayları sosyolojik bir bakış açısıyla değerlendirmelerine olanak sağlıyor.

Dersimiz, teorik olduğu kadar ampirik çalışmalara da yer vererek, iktisat sosyolojisinin kavramsal altyapısını somut örneklerle pekiştirmeyi hedeflemektedir. Bu kapsamda, öğrencilerimize sosyolojik perspektiflerini geliştirmeleri için 12 makale okutuyoruz ve bu makaleler üzerinden tartışmalar yaparak kavramların günümüz dünyasındaki yansımalarını inceliyoruz.

Bununla birlikte her dersin konusuyla alakalı bir film ya da belgesel önerisinde bulunarak öğrencilerin güncel sorunlara ilişkin tartışma yürütürken teorik bir altyapı kullanmasını ve kendisini ifade etmesini sağlamaya çalışıyoruz.   

Bu blog, dersin öne çıkan konuları ve güncel tartışmaları hakkında içerikler sunarak öğrencilerimiz ve iktisat sosyolojisine ilgi duyan herkes için bir bilgi kaynağı olmayı amaçlamaktadır. 

Sosyolojide Temel Fikirler (Martin Slattery)

Sosyolojide Temel Fikirler, ondokuzuncu ve yirminci yüzyılların büyük sosyolojik düşüncelerine bir giriş çalışması olarak hazırlanmıştır. Hedef kitlesi sosyoloji ve ilişkili sosyal bilim derslerine devam eden Lisans ve Hazırlık Sınıfı öğrencileridir. Kitabın ilgi odağı, sosyoloji ve toplumsal düşüncenin -içinde yaşadığımız dünyayı anlama, yorumlama ve bazı örneklerde değiştirme aracı olarak- gelişiminde etkili olan temel fikirlerdir. Kitap üç ana kesim veya döneme bölünmüştür:

1. Klâsik Dönem: Kurucu Babalar ve Çağdaşları,
2. Modern Dönem,
3. Post-Modern/Geç-Modern Dönem.

O, ders kitaplarında yer alan temel sosyolojik fikirler, disiplin içinde büyük tartışmalara ilham kaynağı olmuş, hatta günümüzde sosyal bilimlerdeki tartışmaları biçimlendiren fikirler hakkında kolay anlaşılır ve kolay okunabilir özellikte bir kitaptır. Ayrıca çağımızın büyük sorunları üzerinde düşünmeye ve tartışmaya yöneltici bir içeriğe sahiptir.